19 lutego już po raz trzeci będziemy obchodzili Dzień Nauki Polskiej. Święto ma stanowić inspirację do podejmowania przedsięwzięć naukowych oraz wzmacniać zainteresowanie nauką. W tym dniu w sposób szczególny chcemy przybliżyć sylwetki polskich uczonych i przypomnieć ich największe dokonania.

Sylwetki polskich uczonych i ich dokonania

Święto Nauki Polskiej jest obchodzone w dniu urodzin Mikołaja Kopernika – jednego z najwybitniejszych polskich uczonych, znanego z interdyscyplinarnego zainteresowania nauką. Jego dzieło „O obrotach sfer niebieskich”, które było wykładnią teorii heliocentrycznej, zrewolucjonizowało światową naukę. Kopernik zapisał się w historii także innych dziedzin, w tym m.in. ekonomii, prawa, medycyny czy kartografii.

Urodzona 7 listopada 1867 r. Maria Skłodowska-Curie miała fundamentalny wpływ na rozwój światowej nauki, szczególnie w dziedzinie fizyki i chemii. Zasłynęła badaniami nad zjawiskiem promieniotwórczości oraz odkryciem dwóch pierwiastków – polonu i radu. Za swoje dokonania została dwukrotnie uhonorowana Nagrodą Nobla. Warto podkreślić, że Maria Skłodowska-Curie jest jedną z dwóch osób w historii, które otrzymały tę nagrodę w dwóch różnych dyscyplinach nauki.

Na przełomie XIX i XX wieku żył i pracował najczęściej cytowany polski naukowiec – Jan Czochralski. Zasłynął opracowaniem powszechnie stosowanej metody otrzymywania monokryształów krzemu, która jest podstawą procesu produkcji układów scalonych. Dzięki jego odkryciu możemy korzystać dzisiaj z takich urządzeń jak: telefon komórkowy, komputer czy telewizor. Po II wojnie światowej został oskarżony przez władze komunistyczne o współpracę z niemieckim okupantem. Został zrehabilitowany po 1989 r. dzięki udokumentowanej współpracy z Armią Krajową.

Jednym z patronów roku 2022 jest Ignacy Łukasiewicz, który zapisał się w historii jako pierwszy założyciel kopalni naftowej oraz wynalazca lampy naftowej. Ignacy Łukasiewicz angażował się w działalność niepodległościową i konspiracyjną, za którą był aresztowany i więziony, a także w szeroko pojętą działalność filantropijną.

Znany w wielu miejscach na świecie, a szczególnie w Chile, jest wybitny polski geolog – Ignacy Domeyko. W okresie młodości był członkiem Towarzystwa Filomatów, w którym kierował działem przyrodniczym. Domeyko stał się także pierwowzorem jednego z bohaterów III części Dziadów. W późniejszym okresie życia wyemigrował do Chile, gdzie rozwijał swoje zainteresowania geologią oraz minerałami. Przez 16 lat był rektorem Uniwersytetu w Santiago.

Tadeusz Sendzimir to wybitny polski inżynier, który zasłynął takimi wynalazkami jak: metoda ciągłego cynkowania ogniowego, linia produkcyjna do ciągłego walcowania blachy na zimno czy walcarka planetarna. Od 1935 r. przebywał na emigracji. Jest autorem ok. 120 patentów w zakresie górnictwa oraz metalurgii. W latach 80. wraz z żoną założył Fundację Sendzimira, która zajmuje się popularyzacją idei zrównoważonego rozwoju. Do dziś fundacja jest zarządzana m.in. przez jego syna Jana Sendzimira, także naukowca-inżyniera.

W historii światowej nauki zapisał się Henryk Arctowski. To wybitny geolog, geograf, meteorolog, glacjolog i podróżnik, znawca krain polarnych. Nazwisko Arctowskiego zostało upamiętnione w wielu nazwach geograficznych. W Arktyce na Spitsbergenie jest: Góra Arctowskiego i Lodowiec Arctowskiego, a na Antarktydzie m.in. Półwysep i  Zatoka Arctowskiego. Opublikował ponad 400 prac, w tym w języku angielskim i francuskim.

Na uwagę zasługuje również postać Heleny Willman-Grabowskiej (1866-1934). Jej zainteresowania naukowe skupiały się przede wszystkim na językoznawstwie. Badała nie tylko języki europejskie, ale m.in. także sanskryt – język literacki starożytnych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych Indii. Uzyskała profesurę w Paryżu, a następnie na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W Dniu Nauki Polskiej warto przypomnieć sylwetki i dokonania Hilarego Koprowskiego i Rudolfa Weigla. Koprowski to twórca pierwszej, w pełni skutecznej szczepionki przeciwko wirusowi polio. Dzięki jego odkryciu znacząco ograniczono zachorowalność na chorobę Heinego-Medina. W 100-lecie odzyskania niepodległości został pośmiertnie odznaczony przez prezydenta Andrzeja Dudę Orderem Orła Białego. Z kolei urodzony w 1883 r. Rudolf Weigl to wybitny biolog, który jako pierwszy wynalazł szczepionkę przeciw tyfusowi plamistemu. Jego odkrycie uratowało życie wielu ludzi podczas II wojny światowej.

Jedną z patronek roku 2022 jest Maria Grzegorzewska. Pedagog i psycholog, twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce, założycielka i patronka Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. Opracowała i spopularyzowała metodę rewalidacyjną. W swojej działalności kierowała się hasłem „Nie ma kaleki – jest człowiek”.

Kazimierz Funk to wybitny polski naukowiec, który jako pierwszy w historii użył terminu „witamina”, a także wykrył i wyodrębnił witaminę B1.Udowodnił, że niedobór witamin w organizmie człowieka może powodować takie choroby jak: szkorbut, pelagra czy krzywica. U schyłku swojego życia skupiał się głównie na badaniu przyczyn nowotworów.

Dzięki wysiłkom polskich kryptologów: Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego oraz Henryka Zygalskiego możliwe było odczytywanie przez Brytyjczyków zaszyfrowanej korespondencji Niemców w czasie II wojny światowej. Złamanie szyfru „Enigmy” w istotny sposób przyczyniło się do szybszego zakończenia wojny.

Wybitną specjalistką w zakresie zdrowia publicznego była Helena Sparrow. Badaczka prowadziła prace nad kontrolą epidemii tyfusu podczas I wojny światowej. Była także zaangażowana w krajowe programy szczepień w Polsce i w Turcji przeciwko takim chorobom, jak m.in. błonica, gorączka plamista i dur powrotny.

Mając zaledwie 17 lat, Mieczysław Wolfke skonstruował telektroskop – urządzenie umożliwiające przesyłanie ruchomego obrazu na odległość, które jest prekursorem dzisiejszej telewizji. Interesował się także holografią, czyli działem optyki zajmującym się uzyskiwaniem obrazów przestrzennych (trójwymiarowych) metodą rekonstrukcji fal. W 1933 r. za swoje dokonania został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski przez prezydenta Ignacego Mościckiego.

W pierwszej połowie XX wieku sukcesy naukowe odnosiła Jadwiga Szmidt-Czernyszew. Jej badania w zakresie optometrii oraz radiologii doprowadziły do wynalezienia filtra monochromatycznego, który jest wykorzystywany w metodach obrazowania medycznego.

Znany z pracy nad grupami krwi jest wybitny polski bakteriolog i immunolog Ludwik Hirszfeld. Odkrył on prawo dziedziczenia krwi oraz wprowadził przyjęte następnie na całym świecie oznaczenie grup A, B, AB oraz 0. Hirszfeld prowadził także badania nad konfliktem serologicznym, za co w 1950 r. był nominowany do Nagrody Nobla.

Spośród wielu wybitnych polskich uczonych z dziedziny nauk medycznych na szczególną uwagę zasługuje Zbigniew Religa. Jako pierwszy chirurg w Polsce dokonał udanego przeszczepu serca. Za wybitne osiągnięcia w medycynie oraz w działalności publicznej został odznaczony przez Orderem Orła Białego.

Pionierskie zabiegi medyczne są udziałem także Adama Maciejewskiego. W 2013 r. dokonał on przeszczepu twarzy ratującego życie pacjenta. Była to pierwsza tego rodzaju operacja na świecie. Maciejewski jako pierwszy wykonał także allogeniczny złożony przeszczep narządów szyi.

Są to jedynie wybrane sylwetki i dokonania polskich naukowców. Jesteśmy przekonani, że Dzień Nauki Polskiej obchodzony w kolejnych latach będzie okazją do przybliżania osiągnięć także innych wybitnych polskich uczonych.